ทักษะ EF สำคัญต่อพัฒนาการเด็กอย่างไร

EF ย่อมาจาก ‘Executive Functions’ เป็นทักษะบริหารจัดการตนเองขั้นสูง ซึ่งเป็นความสามารถของสมองส่วนหน้า (Prefrontal cortex : PFC) เป็นทักษะที่จำเป็นในการทำกิจกรรมที่มีเป้าหมายในชีวิตประจำวัน เพื่อจัดการอารมณ์ ความคิด และการกระทำเพื่อให้ตอบโจทย์สิ่งที่วางไว้ในแต่ละวัน

พัฒนาการทางสมองส่วนนี้เริ่มตั้งแต่เกิด ไปจนอายุ 3-5 ขวบ ซึ่งเป็นช่วงอายุที่มีการเจริญเติบโตสูงสุด ซึ่งเป็นช่วงทีสมองของเด็กกำลังสร้างเส้นใยประสาทภายในสมอง การฝึกทักษะ EF ตั้งแต่เด็ก ทำให้เส้นใยประสาทและโครงสร้างสมองส่วนนี้แข็งแรงขึ้น เติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพ มีทักษะบริหารจัดการชีวิตไปสู่ความสำเร็จได้ ทำให้การพัฒนาทักษะส่วนนี้จึงเป็นเรื่องสำคัญที่ไม่ควรมองข้ามเช่นกัน

วอกแวก เสียสมาธิ หลงลืมง่าย จุดสังเกตเพื่อเริ่มพัฒนาทักษะ EF 

หากเด็ก ๆ วอกแวกง่าย มีปัญหาการควบคุมอารมณ์ตนเอง ขาดความยับยั้งชั่งใจ มีปัญหากับการปรับตัวเมื่อต้องเผชิญกับสิ่งใหม่ มีปัญหาการควบคุมอารมณ์และการแสดงออก ทำงานไม่เป็นขั้นตอน ก็อาจเป็นสัญญาณว่าเด็ก ๆ อาจมีปัญหา EF ด้านใด ด้านหนึ่งหรือหลายด้านรวมกัน

ซึ่งการที่จะพัฒนาทักษะด้านนี้นั้น นอกจากปรึกษากุมารแพทย์หรือนักสร้างเสริมพัฒนาการเด็ก เพื่อปรับปรุงและเสริมพัฒนาการด้านนั้น ๆ ได้ตรงจุดมากขึ้น ก็ยังสามารถใช้กิจกรรมง่าย ๆ อย่างการฝึกให้ช่วยเหลือตนเอง ฝึกทำงานบ้าน หรือชวนเด็ก ๆ เล่น  รวมถึงการเล่นของเล่นต่าง ๆ เข้าไปด้วยก็ช่วยพัฒนาทักษะนี้ได้ดีขึ้น อีกทั้งหากอยากเสริมพัฒนาการไปพร้อมกับพัฒนาทักษะ EF ก็อาจเลือกเล่นของเล่นเสริมพัฒนาการเข้าไปด้วย ก็เป็นการพัฒนาทักษะ 2 ด้านไป พร้อม ๆ กันได้ด้วย

เสริมทักษะ EF ด้วยการเล่นและของเล่นเสริมพัฒนาการ 

เพียงแค่ชวนเด็ก ๆ เล่น ก็ช่วยพัฒนาทักษะ EF ได้แล้ว นอกจากกิจกรรมเล็ก ๆ น้อย ๆ อย่างงานบ้านง่าย ๆ ที่ช่วยให้เด็ก ๆ พัฒนาทักษะแต่ละด้านไปด้วยแล้ว การเล่นก็เป็นอีกทางเลือกให้เด็ก ๆ สนุกและพัฒนาทักษะนี้ไปในตัวด้วยนั่นเอง ซึ่งลักษะณะการเล่นที่สัมพันธ์กับการพัฒนาสมองมีดังนี้ 

1. การเล่นกับร่างกายตนเอง (Unoccupied Play) 
   ช่วงเด็กแรกเกิดถึง 3 เดือน เป็นช่วงที่เด็ก ๆ มักชอบเคลื่อนไหวร่างกายของตน (แขน ขา มือ นิ้วเท้า) และเริ่มตอบสนองโดยการเคลื่อนไหวร่างกายของตนเองเมื่อคนในครอบครัวสื่อสารและสัมผัสกับเขาหรืออาจใช้ตัวช่วยด้วยของเล่นเสริมพัฒนาการ ก็จะทำให้การเล่นสนุกมากขึ้นและยังได้เสริมสร้างพัฒนาการด้านอื่นเข้าไปด้วยนั่นเอง

2. การเล่นตามลำพัง (Solitary Play)
   

   เป็นการเล่นในช่วงแรกเกิดจนถึง 2 ปี เด็กช่วงวัยนี้จะชื่นชอบการเล่นคนเดียวมาก แต่ก็สามารถเข้าไปมีส่วนร่วมในการเล่นของเขาได้เช่นกัน เช่น  ยื่น หยิบสิ่งของ พูดคุย หยอกล้อนอกจากช่วยกระตุ้นพัฒนาการทางร่างกาย อารมณ์ ยังช่วยในการพัฒนาทักษะทางภาษาได้เป็นอย่างดี
3. การเล่นแบบสังเกตการณ์ (Spectator/Onlooker Behavior)
   เด็กวัย 2 ปีขึ้นไป จะเรียนรู้และให้ความสำคัญกับสิ่งรอบตัว การกระตุ้นให้เด็ก ๆ เข้าไปร่วมเล่นกิจกรรมกับเด็กคนอื่น หรือเข้าไปมีส่วนร่วมจะช่วยพัฒนาด้านสังคมและอารมณ์ได้เป็นอย่างดี
4. การเล่นแบบต่างคนต่างเล่น (Parallel Play)
   เป็นการเล่นของเล่นอย่างอิสระของเด็กที่อายุตั้งแต่ 2 ปี ขึ้นไป หลังจากที่สังเกตการเล่นของเด็กคนอื่นแล้ว และนำกระบวนการการเล่นมาเล่นเองตามลำพัง อย่างการที่เด็ก ๆ สังเกตการเล่นก่อปราสาททรายจากเด็กคนอื่น แล้วนำกระบวนการมาเล่นเอง เป็นต้น อีกทั้งยังสามารถสอดแทรกความรู้ การแบ่งปัน และการแบ่งเวลาในระหว่างการเล่นได้อีกด้วย

5. การเล่นร่วมกับคนอื่น (Associative Play)
   เป็นการเล่นในช่วงอายุ 3-4 ขวบ โดยเด็ก ๆ มักจะเล่นด้วยของเล่นชิ้นเดียว หรือคนละชิ้นแล้วมีปฏิสัมพันธ์กับเด็กคนอื่น โดยเล่นเป็นกลุ่มเล็ก ๆ 2-3 คน เด็ก ๆ จะได้ฝึกการแบ่งปัน การแก้ปัญหา และการพัฒนาทางภาษา

6. การเล่นแบบร่วมมือกัน (Cooperative Play)
   เป็นการเล่นในช่วงวัย 4 ขวบ เพื่อสร้างความเพลิดเพลินและเล่นร่วมกับคนอื่น เด็ก ๆ จะได้เรียนรู้การแพ้ชนะ การแบ่งปันและการให้อภัย นอกจากนี้ยังเสริมพัฒนาการด้านอารมณ์ ร่างกาย สังคมและสติปัญญา

นอกจากวิธีการเล่นแล้ว การเพิ่มของเล่นเสริมพัฒนาการระหว่างการเล่นในแบบต่าง ๆ ก็จะช่วยเสริมพัฒนาการได้ตามวัย ทำให้เด็กได้ฝึกทักษะที่สำคัญตามพัฒนาการแต่ละช่วงวัย ทั้งด้านร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม-จิตใจได้ รวมถึงทักษะ EF ที่สำคัญทั้ง 9 ด้านไปพร้อม ๆ กันด้วย

อ้างอิง

1. “คู่มือเล่นเปลี่ยนโลก.” 2563. [ระบบออนไลน์] แหล่งที่มา https://dopah.anamai.moph.go.th/web-upload/8x6b2a6a0c1fbe85a9c274e6419fdd6071/202203/m_magazine/24466/3603/file_download/89dd292e432724d6ab1d7cee606f8893.pdf (กุมภาพันธ์ 2563)

2. “ฝึกทักษะสมอง EF ผ่านการเก็บของ.” 2565. [ระบบออนไลน์] แหล่งที่มา https://www.thaipbskids.com/contents/62904ab45319f687ae656947 (27 มิถุนายน 2565)

3. “บทความเรื่อง Executive functions.” 2563. [ระบบออนไลน์] แหล่งที่มา